Lichwa to wyzysk polegający na wykorzystywaniu trudnej sytuacji, w której znajduje się inny podmiot i zawarciu z nim niekorzystnej umowy. Na jej mocy w zamian za udzieloną pomoc np. w postaci pożyczki jej odbiorca zobowiązany jest do zwrotu zdecydowanie wyższej kwoty niż ta, którą pożyczył. W ten sposób dochodzi do nieuczciwego wzbogacenia się lichwiarza.
Tego rodzaju działanie szczególnie często dotyczy osób starszych, schorowanych lub zadłużonych, które z braku dostępu do legalnych form finansowania godzą się na warunki narzucone przez nieuczciwego pożyczkodawcę. Umowy lichwiarskie są często pozbawione przejrzystości, pełne klauzul niejasnych, napisanych skomplikowanym językiem prawnym, co utrudnia świadome podjęcie decyzji. W praktyce lichwa bywa kamuflowana pod postacią „opłat manipulacyjnych”, kosztów obsługi domowej czy tzw. kar za zwłokę – realnie prowadzących do spirali zadłużenia.
Jakie są sankcje za udzielenie pożyczki w lichwie?
Zgodnie z obowiązującym prawem lichwa jest przestępstwem podlegającym karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. O popełnieniu tego przestępstwa można mówić w sytuacji, gdy pożyczkodawca udzielający świadczenia pieniężnego żąda zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie, która przekracza co najmniej dwukrotność maksymalnych kosztów. Kara ta dotyczy również osób, które żądają zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie.
Warto zaznaczyć, że przepisy penalizujące lichwę znajdują się nie tylko w Kodeksie karnym, ale również w przepisach dotyczących nadzoru nad rynkiem finansowym. To oznacza, że oprócz postępowania karnego mogą zostać uruchomione również sankcje administracyjne wobec podmiotów łamiących prawo. Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) może odebrać zgodę na prowadzenie działalności pożyczkowej lub nałożyć kary finansowe. W skrajnych przypadkach sprawa może również trafić do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który bada klauzule abuzywne i nieuczciwe praktyki rynkowe.
Jak skutecznie walczyć z lichwiarzami?
Jednym z najskuteczniejszych sposobów w walce z przestępstwem lichwy jest tzw. ustawa antylichwiarska. Ma ona na celu chronić konsumentów przed zawyżonymi kosztami kredytów oraz pożyczek. Likwiduje także firmy, które udzielają świadczeń pieniężnych, ale w procesie tym wykorzystują konstrukcję lichwy. Pozaodsetkowe koszty spłaty zaciągniętego zobowiązania nie mogą przekraczać 25% całej kwoty. Dodatkowo wszystkie instytucje finansowe udzielające kredytów i pożyczek muszą przekazywać dane na ten temat do Komisji Nadzoru Finansowego, co również pozwoli skutecznie walczyć z lichwą.
Nowelizacja przepisów w 2023 roku zaostrzyła limity dotyczące kosztów pozaodsetkowych i wprowadziła obowiązek raportowania działalności pożyczkowej do specjalnego rejestru nadzorowanego przez KNF. Oznacza to, że każda instytucja pożyczkowa musi być transparentna wobec konsumenta i nie może ukrywać dodatkowych kosztów. Istotnym elementem walki z lichwą są również kampanie edukacyjne – uczące, jak rozpoznawać nieuczciwe oferty oraz gdzie zgłaszać podejrzenia nadużyć. Niebagatelne znaczenie ma też rola mediów i organizacji pozarządowych, które nagłaśniają przypadki patologii finansowej i wspierają ofiary.
Czy można odzyskać pieniądze pożyczone w lichwie?
W całym kraju działają kancelarie, które świadczą usługę, jaką jest pomoc prawna w lichwie. Oferują pomoc w odzyskiwaniu utraconych w ten sposób pieniędzy i dochodzeniu swoich praw. Wytoczenie spraw sądowych lichwiarzom jest jednym ze sposobów na skuteczną walkę z tym nielegalnym procederem, co pozwoli całkowicie wyeliminować lichwę z rynku i zapobiegnie dalszemu oszukiwaniu konsumentów.
Najczęściej pomoc polega na analizie zawartej umowy – jej warunków, zgodności z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim, a także identyfikacji zapisów naruszających dobre obyczaje. Jeśli sąd uzna, że pożyczka została udzielona na warunkach rażąco niekorzystnych, może unieważnić część lub całość umowy. Często udaje się odzyskać nadpłacone środki lub uzyskać odszkodowanie za nieuczciwe praktyki. Warto wiedzieć, że pokrzywdzony ma prawo nie tylko do wsparcia adwokata czy radcy prawnego, ale również może zgłosić się do miejskiego rzecznika konsumentów, który bezpłatnie oceni sprawę i skieruje do odpowiednich instytucji.
